- سمنتوم: یک لایه نازک از بافت کلسیته است که سطح ریشه دندان را می‌پوشاند. فیبرهای رباط پیرامونی دندان در این لایه قرار دارند.
- پالپ دندان: بافت نرم دندان است که در ساقه میان هر دندان قرار دارد. این ناحیه از رگ‌های خونی، فیبرهای عصبی و بافت پیوندی تشکیل شده است. در اکثر مواقع به این ناحیه به صورت ساده ریشه عصب گفته میشود.
- حفره استخوانی: این ناحیه از استخوان فک ریشه دندان را احاطه کرده و دندان را در محل نگه می‌دارد. این بخش از فک ناحیه‌ای است که حفره‌های دندان در آن قرار دارد.
- لثه: بافت پوستی در برگیرنده دندان‌ها است که سطح استخوان فک را نیز می‌پوشاند. در اصطلاح تخصصی به بافت لثه ژینژیوا (gingiva) گفته میشود.
- رباط پریودنتال: این بافت فضای بین ریشه یک دندان و استخوان اطراف آن را می‌پوشاند. این رباط دندان را محکم در حفره آن نگه می‌دارد.
- ساقه پالپ: فضای توخالی قرار گرفته در مرکز عاج یک دندان است که با بافت پالپ دندان پر شده است.
مراحل رشد دندان
انواع دندان‌ها به دو دسته کلی طبقه‌بندی می‌شوند:
دندانهای شیری (اولیه)
اولین مجموعه دندان‌ها در دهان از دندانهای شیری یا اولیه تشکیل می‌شوند که فرآیند رشد آنها از حدود ۱۴ ماهگی در داخل رحم قبل از تولد شروع شده و این فرآیند با رسیدن به سن ۳ سالگی پس از تولد کامل میشود. در این حالت در صورت عدم وجود مشکلات ژنتیکی، بیماری دندان، یا آسیب‌دیدگی، اولین دندانهای شیری در دهان در حدود سن شش ماهگی در دهان کودک مشاهده شده و آخرین دندانهای شیری با رسیدن کودک به سن ۲۴ تا ۳۲ ماهگی ظاهر خواهند شد.
دندانهای شیری تا زمان رسیدن کودک به حدود سن ۶ سالگی در دهان وی باقی مانده و در طول این مدت می‌توانند در صورت مراقبت نامناسب دچار پوسیدگی یا آسیب‌دیدگی شود. در این زمان اولین دندانهای دائمی در دهان کودک رشد خود را آغاز می‌کنند. به این ترتیب فرآیند رشد دندانهای دائمی در طول دوره‌ای به نام دوره ترکیبی یا دوره انتقال آغاز میشود که در طول این دوره هر دوی دندانهای شیری و دندانهای دائمی در دهان کودک وجود دارند. ویژگی‌های مربوط به دندانهای شیری به شرح زیر هستند:
- دندانهای شیری از ۲۰ دندان تشکیل شده‌اند.
- فرآیند رشد دندانهای شیری از سه ماه اول دوره بارداری آغاز میشود.
- رشد این دندان‌ها در دهان با رسیدن کودک به سن ۶ ماهگی آغاز میشود.
- فرآیند رشد دندانهای شیری با رسیدن کودک به سن ۳ سالگی کامل میشود.
دندانهای دائمی (ثانویه)
دوره انتقال از دندانهای شیری به دندانهای دائمی با رشد اولین دندانهای آسیاب، افتادن دندانهای قدامی، و رشد دندانهای قدامی دائمی آغاز میشود. دوره ترکیبی رشد دندان‌ها معمولاً یک زمان دشوار برای کودک است، زیرا در این زمان کودک عادت‌های خاص داشته، برخی از دندانهای وی در دهان وجود ندارند، دندان‌ها ظاهر و رنگ‌های متفاوت دارند، و ممکن است کودک با ازدحام دندان‌ها یا موقعیت نامناسب آنها در دهان مواجه شود.
دوره انتقال از سن ۶ تا ۱۲ سالگی طول کشیده و هنگامی کامل میشود که تمام دندانهای شیری یا اولیه از بین رفته و با دندانهای دائمی جایگزین شوند. با رسیدن به سن ۱۴ تا ۱۵ سالگی، دندانهای نیش دائمی، دندانهای آسیابی کوچک، و نیز دندانهای آسیابی بزرگ (و ریشه‌های آنها در دهان) کامل می‌شوند و فقط سومین دندان آسیابی بزرگ در این زمان رشد نکرده که رشد آن با رسیدن سن به ۱۸ تا ۲۵ سالگی کامل خواهد شد. ویژگی‌های دندانهای دائمی به شرح زیر است:
- تعداد دندانهای دائمی در اکثر موارد ۳۲ عدد است.
- رشد این دندان‌ها با رسیدن کودک به حدود سن ۶ سالگی آغاز میشود.
- فرآیند رشد اکثر دندانهای دائمی در سن ۱۲ سالگی کامل می‌گردد.
سومین دندان آسیابی بزرگ (دندان عقل)
دندانهای عقل یک استثنا در بین دندانهای آسیابی هستند و اغلب رشد این دندان‌ها در دهان در اواخر دوره نوجوانی یا اوایل دهه ۲۰ سالگی آغاز میشود.
طبقه‌بندی دندان‌ها
- دندانهای قدامی (مرکزی و طرفی): عملکرد این دندان‌ها در ارتباط با قطع کردن و شکاف دادن مواد غذایی وارد شده به دهان است.
- دندانهای نیش (کاسپید): این دندان‌ها از طولانی‌ترین ریشه در بین همه دندان‌ها برخوردار بوده و در ناحیه مرکزی قوس دندان‌ها قرار دارند.
- دندانهای آسیابی کوچک (بیکاسپید): عملکرد این دندان‌ها مشابه دندانهای نیش بوده و برای پاره کردن مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. علاوه بر این دندانهای آسیابی کوچک نقش خرد کردن مواد غذایی را نیز مشابه دندانهای آسیاب بر عهده دارند.
- دندانهای آسیابی بزرگ: موقعیت دندانهای آسیابی بزرگ نزدیک مفصل گیجگاهی (TMJ) است که نقش نقطه اتکا را برای عملکرد فک بر عهده دارد.
مشکلات دندان‌ها
مشکلاتی که ممکن است به صورت معمول برای دندان‌ها ایجاد شود به شرح زیر هستند:
- کرم‌خوردگی: باکتری‌های موجود در دهان در صورتی که با مسواک زدن و قرار گرفتن در معرض بزاق دهان از بین نروند، در عمل می‌توانند به مینا و نیز ساختارهای عمیق‌تر دندان آسیب وارد کنند. اکثر موارد کرم‌خوردگی در دندانهای آسیابی بزرگ و دندانهای آسیابی کوچک مشاهده میشود.
- پوسیدگی دندان: این اصطلاح در اکثر مواقع برای تشریح بیماری‌های دندان استفاده شده و شامل کرم‌خوردگی و تحلیل رفتن دندان است.
- آبسه و عفونت دندان: نشان دهنده التهاب ساختارهای عمیق‌تر دندان (رباط پریودنتال، استخوان فک، و سمنتوم) است. در اکثر مواقع مراقبت نامناسب و غیرکافی از بهداشت دهان و دندان علت ایجاد این مشکل می‌باشد.
- بیماری‌های لثه: التهاب بخش سطحی لثه‌ها با ابتلا به بیماری‌های لثه ارتباط دارد. تشکیل پلاک و جرم در دهان می‌تواند از دلایل اصلی ابتلا به بیماری‌های لثه باشد.
- پلاک: یک لایه ضخیم و بی‌رنگ از باکتری بر روی دندان است. پلاک در شرایط عادی پس از مصرف مواد غذایی شیرین به سرعت بر روی دندان تشکیل شده، اما امکان پاک کردن آن به سادگی با استفاده از روش‌های مناسب وجود دارد.
- دندان قروچه (سایش دندان‌ها به یکدیگر): استرس، تشویش، یا مشکلات خواب می‌توانند باعث دندان قروچه شوند. این مشکل در اکثر مواقع در هنگام خواب مشاهده میشود. به این ترتیب سردرد یا ناراحتی و درد در ناحیه فک هنگام بیدار شدن از خواب از علائم رایج دندان قروچه هستند.
- حساسیت دندان: هنگامی که یک یا چند دندان به دمای گرم یا سرد حساس شوند، این شرایط به معنی قرار گرفته عاج دندان در معرض محیط خارجی است.